Status prawny ucznia określają przepisy międzynarodowe, państwowe i szkolne; są to: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Konwencja o Prawach Dziecka oraz statuty placówek oświatowych. Dokumenty te ustanawiają prawa, uprawnienia, korzyści, ale także obowiązki ucznia wynikające z pełnionej przez niego roli społecznej. Przypomnijmy, że podstawowe prawa i wolności człowieka, a więc i ucznia, obejmują
-
Prawa i wolności osobiste do życia, tożsamości narodowej, swobody myśli, sumienia, wyznania, wyrażania własnych poglądów, do życia bez przemocy psychicznej i fizycznej,
-
Prawa socjalne do pracy, do ochrony zdrowia, wypoczynku i czasu wolnego
-
Prawa kulturalne do korzystania z dóbr kultury, do informacji,
-
Prawa polityczne do stowarzyszania się i pokojowych zgromadzeń.
Uczeń korzysta ze szczególnych uprawnień, które powinna mu zagwarantować szkoła; są to:
-
Prawo do znajomości swoich praw; każdy uczeń ma prawo do wiedzy o należnych mu prawach i procedurach, jakie mu przysługują w razie ich naruszenia.
-
Prawo do swobody wyrażania swoich myśli i przekonań, także światopoglądowych i religijnych, jeśli nie narusza tym dobra innych osób.
-
Prawo do rozwijania swoich uzdolnień i zainteresowań; uczeń zdolny, po spełnieniu określonych warunków, ma prawo do indywidualnego toku lub programu nauki.
-
Prawo do wyrażania własnych opinii i poglądów; uczeń ma prawo do swobodnej wypowiedzi. Zawiera ono swobodę poszukiwania, otrzymywania i przekazywania wszelkich informacji w dowolnej formie.
-
Prawo do ochrony prywatności życia rodzinnego i tajemnicy korespondencji; oznacza to, że wszelkie informacje, będące w dyspozycji wychowawcy i innych nauczycieli na temat życia prywatnego ucznia, nie mogą być rozpowszechniane. Czytanie bądź publiczne odczytywanie listu ucznia bez jego zgody jest naruszeniem tajemnicy korespondencji.
-
Prawo do życia bez przemocy fizycznej i psychicznej mówi, że każdy uczeń ma prawo do poszanowania jego godności. Wszelkie kary, jakie stosuje się w szkole, muszą być zapisane w statucie szkoły i nie mogą naruszać jego nietykalności i godności osobistej.
-
Prawo do informacji to prawo ucznia do jawnej i umotywowanej oceny, a także do wiedzy o zasadach oceniania i klasyfikowania, jak również o możliwościach odwołania się od ustalonego stopnia.
-
Prawo do ochrony zdrowia; uczeń może domagać się stworzenia higienicznych warunków nauki, a także zapewnienia bezpieczeństwa na terenie placówki, do której uczęszcza.
-
Prawo do nauki określa naukę w szkołach publicznych jako nieodpłatną, istnieje zaś możliwość wyboru dowolnej szkoły niepublicznej.
-
Prawo do otrzymania pomocy materialnej; każdy uczeń, będąc w trudnej sytuacji materialnej, ma prawo do otrzymania pomocy w postaci stypendium, zasiłku losowego, posiłku, zakwaterowania w internacie itp.
-
Prawo zrzeszania się daje możliwość przynależności do organizacji i stowarzyszeń działających na terenie szkoły, a także poza placówką w przypadku ucznia niepełnoletniego o przynależności decydują rodzice.
-
Prawo do odwołania się od decyzji wychowawcy, nauczyciela, rady pedagogicznej i dyrektora oznacza, że każdy ma prawo składać wszelkie petycje, wnioski i skargi w interesie własnym, jak i innych osób.
-
Prawo do ochrony swojej własności; każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego własnego mienia.
